Johanna - De Noodlottige Geschiedenis Van Een Maagd En Een Boze Schoenlapper

Johanna is een bewerking van het Duitse straatliedje Sabinchen War Ein Frauenzimmer, waarvan de tekst voor het eerst werd opgetekend in de bundel Musenklänge Aus Deutschlands Leierkasten uit 1849. Het wordt gezien als een parodie op een 'Moritat'. Dat is de Duitse versie van een 'murder ballad'. In de 20e eeuw werd het lied door verschillende zangers en zangeressen op plaat gezet, waaronder Claire Waldoff en Vicky Leandros.

Het lied vertelt het tragische verhaal van Johanna, een jong meisje van zeventien jaar, dat werkt als hulp bij een rijke familie. Ze krijgt een relatie met een arme schoenlapper die uit is op haar spaargeld. Als zijn dat niet wil afstaan, steelt de schoenlapper zes zilveren eetlepels uit het huis waar Johanna werkt. Als de diefstal wordt ontdekt, wordt Johanna beschuldigd en ontslagen. De schande is te groot voor haar en in wanhoop pleegt ze zelfmoord door zichzelf in twee stukken te snijden. Uiteindelijk wordt ontdekt dat de diefstal is gepleegd door de schoenlapper. Hij wordt opgesloten en vervolgens onthoofd.

De tekst wijkt op een paar punten af van de oorspronkelijke Duitse tekst. In tegenstelling tot Johanna steelt Sabine zelf twee zilveren eetlepels om de schoenlapper geld te kunnen geven. Als zij gewetenswroeging krijgt, snijdt de schoenlapper haar de keel open en overlijdt Sabine. De schoenlapper wordt ter dood veroordeeld en opgehangen. In de oorspronkelijke tekst wordt gezongen dat de schoenlapper afkomstig is uit Treuenbrietzen, een klein stadje in de deelstaat Brandenburg. In 1984 werd op het marktplein van Treuenbrietzen een monument onthuld ter ere van de fictieve Sabine. Het verhaal is zo belangrijk voor Treuenbrietzen, dat het stadje als bijnaam Sabinchenstadt heeft en dat er elk jaar in juni een naar Sabine vernoemd festival plaatsvindt: de Sabinchen-Festspiele.

De Nederlandse tekst van Johanna is geschreven door cabaretier Alex de Haas (1896-1973). Hij publiceerde de tekst in 1940 in de liedbundel Liedjes Van Alex De Haas. In 1969 nam hij het lied samen met gitarist Peter Nieuwerf op voor de lp Hoed Af Voor Alex De Haas. In 1975, voordat de uitvoering van Rijk De Gooyer een hit werd, bracht het folkduo Robbert en Anja Van Lint het nummer Johanna ook al op single uit. Deze uitvoering had echter geen succes.

Het gebruik van de uitdagende kreet "Roept u maar!" in dit lied verwijst naar de Nederlandse sneldichter Willy Alfredo (1898-1976), die tijdens optredens het publiek in de zaal trefwoorden liet noemen, waarna hij daar vervolgens ter plekke een eenvoudig rijmpje op maakte. In de uitvoeringen van Alex De Haas en Robbert en Anja Van Lint zaten geen verwijzingen naar Willy Alfredo.

Een terugkerende grap in dit lied is het scanderen van het trefwoord "Den Uyl", steeds door dezelfde persoon uit het (fictieve) publiek. (Het trefwoord verwijst naar Joop den Uyl, die destijds — van 1973 tot en met 1977 — minister-president was.) De zanger negeert dit trefwoord echter voortdurend.

In de tekst van Johanna wordt gebruik gemaakt van kreupelrijm. Elk couplet bevat twee woorden waarvan de klemtoon bewust verkeerd op de laatste lettergreep wordt gelegd om rijm af te dwingen. In de oorspronkelijke tekst van Sabinchen War Ein Frauenzimmer kwam ook kreupelrijm voor ('Mann daher' / 'Schumacher' en 'auf der Stell'/ 'Blechlöffel'). In de overige strofen is echter gewoon sprake van volrijm. Alex de Haas heeft in zijn bewerking het kreupelrijm opzettelijk toegepast op alle rijmwoorden.